Anthropomorphic amulets from Viminacium

Tokom višedecenijskih istraživanja viminacijumskih nekropola otkriveno je pet grobova, datovanih u period III veka, koji su kao sastavni deo inventara imali ogrlice sa antropomorfnim privescima. Dva priveska su izrađena od gagata, dva od kosti (jedan, možda, od slonovače), a jedan je od ćilibara. Tri su bitne karakteristike ovih artefakata po kojima se oni svrstavaju u red apotropejskih amuleta, korišćenih za zaštitu njihovih nosilaca od zlih sila, bolesti i urokljivog oka. Pre svega, javljaju se u arheološkim kontekstima zajedno s drugim predmetima protektivnog karaktera, kao delovi ogrlica sa raznovrsnim perlama, od kojih su neke načinjene od materijala koji sami po sebi imaju magijska svojstva. U tri slučaja otkriveni su skupa sa bulama od bronze. Važni podaci dobijeni su fizičko-antropološkim analizama osteoloških ostataka individua koje su ove amulete koristile. Dve su okarakterisane kao deca, najverovatnije ispod sedam godina starosti, jedna osoba neutvrđenog pola preminula je oko 12. godine života, dok je ženski pol utvrđen za pokojnice čija je starost procenjena na 16-18, odnosno 40-50 godina. Budući da su upravo žene i deca smatrani najranjivijim delovima populacije, shodno tome pružana im je i zaštita. Nije bio zanemarljiv ni izbor sirovine za izradu amuleta. To se prvenstveno odnosi na ćilibar i gagat, kojima su pripisivana kurativna svojstva kod raznih zdravstvenih tegoba, te su oni kao takvi s vremenom stekli apotropejski karakter. Viminacijumski primerci upoređeni su sa analognim predmetima otkrivenim širom rimskog sveta, koji pokazuju izrazito široku geografsku rasprostranjenost, uz ne tako veliki broj primeraka. Takva situacija ukazuje na postojanje znanja koje je posedovala mala grupa ljudi, pripadnika istog religijskog kruga ili zajedničkog etničkog porekla, ali takođe i na mogućnost delovanja specijalizovanih profesionalaca, koji su distribuirali amulete onima kojima je zaštita bila potrebna. U radu smo pokušali da identifikujemo jedno ili više bića predstavljenih putem antropomorfnih privezaka, i to imajući u vidu tipološke karakteristike, materijale, boje i arheološke kontekste. U širem smislu, članak spada u red publikacija koje kao tematiku imaju materijalne aspekte antičke magije, što je trend koji je u akademski fokus ušao tek tokom prethodne decenije.The paper focuses on a group of five anthropomorphic pendants, deposited in graves of sub-adult and female individuals, discovered in cemeteries of ancient Viminacium (Serbia). The selection of raw materials (jet and amber), as well as other parts of the necklaces these pendants were incorporated in, suggest their apotropaic character. Various data sources have been employed in order to answer questions regarding the identification of the depicted beings, reasons for their usage by certain population groups, etc. A comparison has been made with analogous specimens from across the Roman world, which are not numerous but are prominently widespread. Three examples from Viminacium originate from recent archaeological campaigns, meaning that osteological material was available for analysis

Jewellery as a Symbol of Prestige, Power and Wealth of the Citizens of Viminacium

Numerous jewellery finds, mostly from necropolises, are proof of the wealth of the citizens of Viminacium. We will note here only some of the examples from the latest archaeological excavations from the eastern necropolises of Viminacium: “Pirivoj”, “Nad Klepečkom”, and “Kod Koraba.” For the production of jewellery various materials are used: metals, precious stones, glass and rare materials such as jet and amber. The city’s location on an important military, strategic and also merchant crossroads enabled its citizens the import of luxurious raw materials and goods from both East and West. Besides this, the majority of jewellery is locally manufactured by both local and foreign masters

Mining and Metallurgy Lead Complexes and Finds in the Roman Provincies at the Territory of Serbia

Upotreba olova i kalaja vezuje se za priobalje istočnog Mediterana tokom druge polovine X veka p. n. e. Olovo se pominje u egipatskim hijeroglifima i klinastim natpisima iz Asirije, dok se u mikenskom periodu koristi za izradu različitih predmeta (nalazi iz Mikene, Troje i Tirinta). Grčki naziv za olovo bio je μόλυβδος, dok je kod Rimljana plumbum ili plumbum nigrum (crno olovo) i plumbum album (belo olovo, kalaj). Pronalazak olova se prema legendi vezuje za kralja Midu iz Frigije (Midacritus sa ostrva Cassiterides ‒ Frigija).1 Stoga je olovo u Homerovoj Ilijadi poznato pod imenom cassiteros (Iliad., XI, 25; XIII, 561). Plinije navodi da se crno olovo nalazi samostalno u rudi ili zajedno sa srebrom. Tokom procesa topljenja rude, metal koji prvi prelazi u tečno stanje nazivan je „stannum“ (metal sličan kalaju), a zatim se topi srebro, dok galenit ostaje na dnu i predstavlja trećinu minerala. Nakon prvog procesa odvajanja, topljenje se ponavlja da bi se dobilo crno olovo. Iz istog izvora saznajemo da je crnog olova bilo u Španiji, Galiji i Britaniji. Bilo ga je u izobilju, da je zakonom ograničena eksploatacijaThe usage of lead and tin is connected to the Eastern Mediterranean coast and the period of the second half of the 10th century BC. Lead is mentioned in Egyptian hieroglyphs and cuneiform inscriptions from Assyria, while in the Mycenaean period, it was used for producing different artefacts (finds from Mycenae, Troy and Tiryns). The Greek name for lead was μόλυβδος, while the Romans called it plumbum or plumbum nigrum (black lead) and plumbum album (white lead, tin). According to a legend, the discovery of lead is connected to king Midas from Phrygia (Midacritus from the island of Cassiterides ‒Phrygia). This is why in Homer’s Illiad, lead is known under the name cassiteros ((Iliad., XI, 25; XIII, 561). Pliny states that black lead is found independently in an ore or together with silver. During the melting process, the metal that first turns liquid is called “stannum” (a metal similar to tin) and only after that, silver is melted, while galena remains at the bottom and represents one third of minerals. After the first separation process, melting is repeated in order to obtain black lead. From the same source, one finds out that black lead was obtained in Spain, Gaul and Britain. There was plenty of it, and its usage was limited by la

Skeletal graves of children from the necropolis Više grobalja of ancient Viminacium

Predmet rada su grobovi inhumiranih pokojnika dječjeg uzrasta na nekropoli Više grobalja, antičkog Viminacija. Ukupno su analizirana 2273 groba s ostacima inhumiranih pokojnika, od kojih 639 pojedinaca pripada dječjem uzrastu (28%) životne dobi od novorođenčeta do petnaeste godine. Među grobovima su obrađene i grupne sahrane više pokojnika u kojima je pored jedne, ili više odraslih osoba, sahranjeno i dijete. Iako je u prvim stoljećima kremacija bila jedini oblik sahranjivanja, djeca nisu spaljivana, prije svega iz praktičnih razloga, odnosno nije bilo dovoljno koštanih ostataka koji bi se mogli sahraniti, zato su inhumirana. Prevladavaju sahrane slobodno ukopanih pokojnika ili u drvenom lijesu. Grobovi s konstrukcijom od opeke su rijetki, kao i sahrane s pokrivačem od polovice amfore. Grobni su prilozi iz grobova inhumirane djece jednolični. Među njima dominiraju posude od keramike (vrč, lonac, zdjela, pehar...) i svjetiljke. Ipak, dječji se grobovi po pojedinim prilozima izdvajaju od grobova odraslih. Predmeti kao što su bule, raznobojne perle, različiti privjesci, školjke i puževi, osim što su bili posebno vezani uz pokojnika, imali su cilj štititi ga od zlih duhova.The topic of this paper are the skeletal children’s graves of the classical Viminacium necropolis Više grobalja. A total of 2273 graves with the remains of inhumed individuals were analysed, 639 of which (28%) belong to children up to 15 years of age. Among the graves, group funerals of several deceased individuals where a child was found buried next to one or more adults were also analysed. Although cremation was the only form of burial in the first centuries AD, the children were not incinerated, primarily due to practical reasons; there would not be enough skeletal remains to bury after burning, so they were inhumed. Funerals in grave pits or in wooden coffins are dominant at the site. Graves made of bricks and burials with a half of an amphora as cover are rare. The grave inventory of the inhumed children is uniform. Among the finds, the most dominant are ceramic vessels (jugs, pots, bowls, cups...) and oil-lamps. Still, the children’s graves differ from those of adults regarding certain grave goods. The objects such as bullae, polychrome beads, various pendants, shells and snails, apart from being specially linked with the deceased, served the purpose of protecting the deceased against evil spirits

Inhumacija djece na nekropoli Više grobalja antičkog Viminacija

The topic of this paper are the skeletal children’s graves of the classical Viminacium necropolis Više grobalja. A total of 2273 graves with the re mains of inhumed individuals were analysed, 639 of which (28%) belong to children up to 15 years of age. Among the graves, group funerals of sever al deceased individuals where a child was found buried next to one or more adults were also ana lysed. Although cremation was the only form of burial in the first centuries AD, the children were not incinerated, primarily due to practical rea sons; there would not be enough skeletal remains to bury after burning, so they were inhumed. Fu nerals in grave pits or in wooden coffins are dom inant at the site. Graves made of bricks and buri als with a half of an amphora as cover are rare. The grave inventory of the inhumed children is uniform. Among the finds, the most dominant are ceramic vessels (jugs, pots, bowls, cups...) and oil-lamps. Still, the children’s graves differ from those of adults regarding certain grave goods. The objects such as bullae, polychrome beads, various pendants, shells and snails, apart from being specially linked with the deceased, served the purpose of protecting the deceased against evil spirits.Predmet rada su grobovi inhumiranih pokojnika dječjeg uzrasta na nekropoli Više grobalja, antičkog Viminacija. Ukupno su analizirana 2273 groba s ostacima inhumiranih pokojnika, od kojih 639 pojedinaca pripada dječjem uzrastu (28%) životne dobi od novorođenčeta do petnaeste godine. Među grobovima su obrađene i grupne sahrane više pokojnika u kojima je pored jedne, ili više odraslih osoba, sahranjeno i dijete. Iako je u prvim stoljećima kremacija bila jedini oblik sahranjivanja, djeca nisu spaljivana, prije svega iz praktičnih razloga, odnosno nije bilo dovoljno koštanih ostataka koji bi se mogli sahraniti, zato su inhumirana. Prevladavaju sahrane slobodno ukopanih pokojnika ili u drvenom lijesu. Grobovi s konstrukcijom od opeke su rijetki, kao i sahrane s pokrivačem od polovice amfore. Grobni su prilozi iz grobova inhumirane djece jednolični. Među njima dominiraju posude od keramike (vrč, lonac, zdjela, pehar...) i svjetiljke. Ipak, dječji se grobovi po pojedinim prilozima izdvajaju od grobova odraslih. Predmeti kao što su bule, raznobojne perle, različiti privjesci, školjke i puževi, osim što su bili posebno vezani uz pokojnika, imali su cilj štititi ga od zlih duhova

Skeletal graves of children from the necropolis Više grobalja of ancient Viminacium

Predmet rada su grobovi inhumiranih pokojnika dječjeg uzrasta na nekropoli Više grobalja, antičkog Viminacija. Ukupno su analizirana 2273 groba s ostacima inhumiranih pokojnika, od kojih 639 pojedinaca pripada dječjem uzrastu (28%) životne dobi od novorođenčeta do petnaeste godine. Među grobovima su obrađene i grupne sahrane više pokojnika u kojima je pored jedne, ili više odraslih osoba, sahranjeno i dijete. Iako je u prvim stoljećima kremacija bila jedini oblik sahranjivanja, djeca nisu spaljivana, prije svega iz praktičnih razloga, odnosno nije bilo dovoljno koštanih ostataka koji bi se mogli sahraniti, zato su inhumirana. Prevladavaju sahrane slobodno ukopanih pokojnika ili u drvenom lijesu. Grobovi s konstrukcijom od opeke su rijetki, kao i sahrane s pokrivačem od polovice amfore. Grobni su prilozi iz grobova inhumirane djece jednolični. Među njima dominiraju posude od keramike (vrč, lonac, zdjela, pehar...) i svjetiljke. Ipak, dječji se grobovi po pojedinim prilozima izdvajaju od grobova odraslih. Predmeti kao što su bule, raznobojne perle, različiti privjesci, školjke i puževi, osim što su bili posebno vezani uz pokojnika, imali su cilj štititi ga od zlih duhova.The topic of this paper are the skeletal children’s graves of the classical Viminacium necropolis Više grobalja. A total of 2273 graves with the remains of inhumed individuals were analysed, 639 of which (28%) belong to children up to 15 years of age. Among the graves, group funerals of several deceased individuals where a child was found buried next to one or more adults were also analysed. Although cremation was the only form of burial in the first centuries AD, the children were not incinerated, primarily due to practical reasons; there would not be enough skeletal remains to bury after burning, so they were inhumed. Funerals in grave pits or in wooden coffins are dominant at the site. Graves made of bricks and burials with a half of an amphora as cover are rare. The grave inventory of the inhumed children is uniform. Among the finds, the most dominant are ceramic vessels (jugs, pots, bowls, cups...) and oil-lamps. Still, the children’s graves differ from those of adults regarding certain grave goods. The objects such as bullae, polychrome beads, various pendants, shells and snails, apart from being specially linked with the deceased, served the purpose of protecting the deceased against evil spirits

Seal boxes from the Viminacium site

Bronzane kutijice za čuvanje pečata (32 primerka) iz Viminacijuma - Gornja Mezija (Stari Kostolac, Srbija) uglavnom su sa prostora nekropola (deset primeraka iz grobova i deset između grobova), dok su šest iz objekta koji je verovatno imao funkciju skladišta, četiri iz objekta javnog karaktera - amfiteatra, a samo je jedan primerak iz vojnog logora legije VII Claudia. Kutijice za čuvanje pečata sastoje se iz dva dela: poklopca i baze. Poklopac je dekorisan figuralnim prikazom, koncentričnim kružnicama, posebno apliciranim ornamentom, a često su različiti motivi ispunjeni emajlom. Baza uvek ima kružne perforacije na dnu, od tri do četiri, bočne zidove visine od 4 do 6 mm, sa trapezastim urezom kroz koji prolazi žica ili kanap za vezivanje kutije za pošiljku ili dokument. Mehanizam za zatvaranje je funkcionisao po principu šarke. Pojedini primerci imaju kružno proširenje na poklopcu sa trnom na naličju kome odgovara identični deo na bazi za dodatno fiksiranje poklopca. Klasifikacija je izvršena na osnovu oblika i dekoracije na poklopcu kutije. Izdvojeno je pet tipova sa varijantama. Uglavnom odgovaraju analognim primercima iz Zapadne Evrope, a najbliže po analogijama su im kutijice iz Siska. Kutijice tipa I sa reljefnim figuralnim predstavama na poklopcu izuzetno su retke, poznati su neki primerci iz Londona i Siska. Na njima su uglavnom prikazivana božanstva i vojnici. Unikatna je kutijica elipsastog oblika sa predstavom orla s venčićem u kljunu. Može se dovesti u vezu sa Jupiterom, ili sa standardnim simbolom rimske legije - aquila. Evidentna je podudarnost u formi, dekoraciji i hronologiji, kutijica za čuvanje pečata tip III, IV i V i pločastih fibula sa emajlom ili bez njega. Može se očekivati da su u pitanju isti radionički centri koji su proizvodili delove vojne opreme, fibule i pečatne kutije. Treba ih locirati u provincijama Zapadne Evrope (Galija, Norik, Recija). Sa vojskom i putujućim trgovcima ova vrsta predmeta dospeva na prostore Viminacijuma. Deset kutijica iz Viminacijuma deo su grobnog inventara (šest iz grobova kremiranih pokojnika i četiri iz grobova inhumiranih pokojnika). Isti broj je sa prostora nekropola, između grobova. Na lokalitetima sa do sada poznatim nalazima kutijica za čuvanje pečata, to je prava retkost. U grobovima dominiraju emajlirane kutijice, pa smo mišljenja da su ovi luksuzni primerci imali sekundarnu primenu i da su možda, kao neka vrsta dragocenosti, korišćeni kao grobni prilozi. Možda takvu funkciju treba očekivati, nakon što je kutija izgubila svoj primarni značaj, ili kada je bila delimično oštećena. Kutijica za čuvanje pečata sa falusom na poklopcu u kremiranom grobu etažnog tipa možda je korišćena u sekundarne svrhe, pre svega kao amajlija. Fragmentovani poklopac kutijice sa nejasnim reljefnim ukrasom (žaba?) takođe bi mogao biti neka vrsta amajlije. Brojnija zastupljenost kutijica u grobovima i na prostoru viminacijumskih nekropola, u odnosu na nalaze iz drugih delova naselja, predstavlja izuzetan podatak, kome se treba posebno posvetiti, budući da je to za sada jedini lokalitet na kome kutijice za čuvanje pečata dominiraju u funerarnoj praksi (u grobovima različitih formi i na prostoru nekropola). Hronološki pripadaju 2. i 3. veku, dok su najmlađi primerci iz prve polovine 4. veka.Bronze seal boxes that had the function of holding the wax seal on the Viminacium site - Upper Moesia (Stari Kostolac, Serbia), mainly from the area of the necropolis (ten were found in the graves and ten at the cemetery between the graves). Six are from buildings that had a storage function, five are from public facilities - an amphitheatre, and only one find is from the military fort of the legion VII Claudia, which was stationed in Viminacium in the second half of the 1st century. Thirty-two seal boxes have been processed: nine whole, six with fragmented upper and lower parts, seven bases and ten covers. Seal boxes consist of two parts: the cover and the base. The cover is decorated with figural images, concentric rings and especially with applied ornaments. Some of the motifs are filled with enamel. The base always has three to five circular perforations at the bottom, the side walls are a height of 4 to 5 mm with two opposed notches or slots which are thought to have facilitated the tying of the seal box to a package or a document. The lock mechanism is operated using the hinges principle. Some specimens have a circular extension on the cover with a thorn on the bottom. This fits the hollow in the base, through which passes a thorn for the additional fixing of the cover. Based on shape and decoration, seal boxes were classified into five types: I - elliptical or oval shaped with a figural representation on the cover derived in relief; II/1 - leaf or heart-shaped with a special, riveted ornament; II/2 - leaf or heart-shaped with enamel on the cover; III/1 - circular showing a form in relief; III/2 - circular with cast concentric rings, with no enamel; III/3 - circular with concentric rings with enamel on the cover; IV - diamond shaped with enamel on the cover and V - square with enamel on the cover. The seal boxes dominate chronologically from the first half of the 2nd and throughout the 3rd century

Female power that protects: Examples of the apotropaic and decorative functions of the Medusa in Roman visual culture from the territory of the Central Balkans

Meduza ili Gorgona imala je tokom antičkog perioda u rimskoj vizuelnoj umetnosti zaštitnički, ali i izrazit dekorativni karakter. Nj eno poreklo treba tražiti među praistorijskim boginjama prirode, te stoga nije neuobičajena njena bliskost sa boginjama kao što su Boginja Majka, Rea, Kibela, Demetra ili materinska Artemida. Meduza je od arhajskog do kasnoantičkog perioda doživela brojne transformacije koje se mogu tretirati kao jedinstveni primerak evolucije lika. Demonsko biće široke glave sa naglašenom bradom, velikim ustima i isplaženim jezikom prerasta tokom helenističkog perioda u ženu izuzetne lepote sa diskretno naznačenim zmijama u kosi ili sa samo nagoveštenim rogovima na glavi. U pojedinim eshatološko-filozofskim pravcima različite je tumačena njena uloga. Prema orfičarima, Meduza se nalazila na vratima pakla i tretirana je u okviru mesečevog kulta. Prema pitagorejcima imala je ulogu da hrabri ljude na njihovom putu preko Okeana do ostrva Blaženih. Za stoičare, Meduza je bila personifikacija straha kojeg pobeđuje mitski junak Persej. Gorgonin pogled imao je za cilj da ubije pohotljive, životinjske nagone kod ljudi, dok je kod muškaraca obuzdavao njihovu muškost, ali nije imao efekta na žene. Tokom rimske epohe, u arhitektonskoj i sitnoj, zanatskoj umetnosti Meduza je isključivo predstavljana kao lepa žena sa diskretnim zmijama u kosi i s krilima na glavi. Najzastupljenija je na spomenicima funerarnog karaktera (stele i sarkofazi), na kojima je zadržala prvobitni karakter "one koja posmatra", štiti i zastrašuje sve potencijalne uništitelje groba. Glava Meduze na mozaiku iz ulaza u triklinijum vile sa peristilom u Medijani ima funkciju zaštite prolaza. Među predmetima sitne zanatske umetnosti, Meduza uglavnom krasi vojničku opremu (oklop) i oružje (umbo štita). U tim situacijama, lik Meduze imao je za cilj da štiti vojnika od svih nedaća, a pre svega od pogibije. Apotropejska moć Meduze bila je za Rimljane toliko značajna da je predstava glave Meduze postala deo nekakvog ličnog kulta, jer je nošena u okviru nakita, pa je često bila dekoracija kameja i gema na prstenju, naušnicama i medaljonima. Lik ljupke žene na nakitu namenjenom ženama ima jedno dodatno svojstvo, koje je pre svega vezano za zaštitu nežnog ženskog bića, jer, kao što se saznaje iz mita o Perseju, Meduza je zastrašivala muškarce, a nikako žene, te se stoga može tretirati i kao zaštitnica žena. U narodnoj tradiciji Srba zabeležene su dve legende zahvaljujući kojima je lik Meduze nastavio svoj vizuelni i simbolički život na zidovima pravoslavnih manastira Rukumija i Nimnik (kod Požarevca) - dva zabata nadgrobnih stela sa glavom Meduze upotrebljena su kao spolije na fasadama navedenih manastira. Biće apotropejskog karaktera je tako, preko narodne tradicije, prihvaćeno u hrišćanskom svetu kao trijumf pravde, pokajanja i kažnjavanja krivaca, usaglašavajući pagansko sa hrišćanskim religioznim idejama.The motif of Medusa had significant importance in Roman visual culture, reflecting the comprehension of ancient people about this frightful being. Visual material from the territory of the Central Balkans suggests a widely known understanding and belief of the protective as well as apotropaic functions of Medusa. The motif of Medusa i.e. the Gorgoneion, was one of the well known and most represented motifs in architecture, funerary art and artiminori and a widely appreciated decoration of jewelry, signifying the importance of Medusa's protection for people, especially for women

I summon thee, Thôbarrabau! Magical practice in Viminacium

Период Римског царства, нарочито у источном делу медитеранског простора, карактерише обиље артефаката, слика и текстова у различитим медијима (метал, папирус, мозаици, геме), чија је улога била да заштите, излече или да доделе одређене апстрактне благодати људима који их носе или чувају у дому.1 Антички Виминацијум није био изузетак у овом погледу, па нам бројни материјални докази показују да су становници горњомезијске престонице у тренуцима невоље и зле коби прибегава- ли магији.The times of the Roman Empire, especially in the eastern part of the Mediterranean, are characterised by an abundance of artefacts, images, and texts in different media (metal, papyrus, mosaics, intaglios), whose function was to protect, heal or give certain abstract benefits to people who wore them or kept them in their homes.1 Ancient Viminacium was no exception in this regard, and there are numerous pieces of material proof indicating that the inhabitants of Upper Moesia’s capital turned to magic in times of trouble and distress

Inscriptions of "Good Luck" on Roman Objects from Viminacium

Recent finding of a small lead tablet (or a vessel, tray?) with an incised inscription utere was the oppurtunity to review other objects with this inscription or its Greek equivalent found at Viminacium. So far, the inscription utere/utere felix or its abbreviations have been found on a lead tablet, fingerrings, mirror/frame and belt sets at Viminacium. This inscription made objects used in everyday life apotropaic, or some of the objects were intentionally made in the shape of the letters of this formula, with purpose to bring good luck to its owne